[203] Książka: "Co dzień w kinie" - Pauline Kael (1978)

Dziś znów będzie o kinie. Choć trochę nie dzisiejszym. A już na pewno nie z "dzisiejszej" perspektywy, bowiem będzie o nim opowiadać Pauline Kael - jedna z najbardziej wpływowych i najbardziej opiniotwórczych amerykańskich krytyczek filmowych - w swojej książce Co dzień w kinie. Zapraszam.

Pauline Kael zaczęła swoją pracę recenzentki w magazynie "City Lights" po tym, jak wydawca usłyszał jej kłótnię z przyjacielem na temat filmów w jednej z kawiarni. Miało to miejsce w roku 1953 a pierwszym filmem jaki zrecenzowała Kael był Światła rampy Charliego Chaplina. Później pisywała jeszcze dla takich czasopism, jak "McCall's" i "The New Republic" aż wreszcie w 1968 roku osiadła na stałe w magazynie "The New Yorker" i współpracowała z nim aż do roku 1991. Przez te lata stała się - jak pisze we wstępie do Co dzień w kinie Krzysztof Mętrak - "najbardziej malowniczą postacią (...) [amerykańskiej] krytyki, wyrocznią na tamtejszym rynku, powszechnie uważaną za najwybitniejszą amerykańską eseistkę filmową (...)." Mętrak dodaje również, że "To jej poglądy są przedmiotem rozpraw i zajadłych polemik w światowej prasie filmowej, to ona zasiada w jury festiwalu w Cannes, to jej postać jako >>wzorcowej filmowej dziennikarki<< chce sportretować Orson Welles w >>dziele swojego życia<< (The Other Side of the Wind)."* Ważne jest również to - co w dalszej części swojego wywodu podkreśla Mętrak - że "Pauline Kael ma własny styl pisarski i własną skalę wartości, dzięki czemu nie popada w stadne reakcje i >>sterowane<< przez publiczność - tak zręcznie manipulowaną rękami prestidigitatorów przemysłu filmowego - zachwyty. Ma temperament i przenikliwość prawdziwie krytyczną, a więc mitoburczą: nie daje się zwodzić przez pozory, banał i powierzchowność."* 

Co dzień w kinie jest zbiorem esejów z trzech książek Kael: I Lost It at the Movies (1965), Kiss Kiss Bang Bang (1968) oraz Going Steady (1970). Znalazły się tutaj takie teksty jak: Szmira sztuka i kino, Amerykańskie kariery (gdzie autorka przybliża trzy wielkie nazwiska: D.W. Griffitha, Marlona Brando i Orsona Wellesa), Duch czasu (w którym odnosi się do amerykańskich filmów o młodzieńczym buncie i przestępczości oraz wypowiada na temat nieprawidłowego odczytywania filmu Hud), Filmy - dzień po dniu (tutaj znajdziemy szereg - czasami, zjadliwych - recenzji na temat filmów tamtych czasów tj.: West Side Story, Kasia Ballou, Śmieszna dziewczyna, Lis, Joanna i Braterstwo) oraz Krytyka i praktyka.

Czytając te teksty największym szokiem był dla mnie brak jakiegokolwiek konformizmu Kael wobec - dzisiejszych - klasyków kina takich, jak choćby West Side Story. Dla nas filmy te są dziełami kanonicznymi konkretnych gatunków. Dodatkowo oglądanymi z perspektywy czasu, bez dokładnej znajomości czasów, w których powstały, po przeczytaniu nie wiadomo ilu zachwytów na ich temat są obrazami "nie do ruszenia". Autorka jednak, opisując je jako kinowe nowości, odnosi się wobec nich bez zbędnej czołobitności i wynikającego z upływu lat szacunku. Jednak w książce pojawia się także sporo bardzo ciekawych spostrzeżeń na kino w ogóle, jak i na samą recepcję poszczególnych filmów.

"Kino to przede wszystkim >>buzi buzi bum bum<<, ale to nie znaczy, że należy kino deprecjonować, traktując je z wyżyn intelektu i kultury. Przeciwnie, dostarczycielowi odprężenia i radości estetycznej trzeba się przyglądać z krytyczną uwagą, choć bez zbytniej uniżoności i powagi. Krytyka filmowa z racji swego przedmiotu nie może i nie musi być poważna i celebrująca. >>Film - powiada Kael - nie musi być wielki, może być głupi i błahy, a mimo to dać nam radość z dobrej gry czy choćby dobrej repliki<<, gdyż >>romantyzm kina nie polega tylko na historiach i ludziach, których oglądamy na ekranie, ale na młodzieńczym marzeniu o spotkaniu kogoś, kto to cośmy obejrzeli odczuwa tak samo jak my<<. Filmy w swej przeważającej części żyją życiem bezrefleksyjnym - pozwólmy więc im czynić swoje, nie żądając od każdej produkcji aspiracji >>formalnych<< i >>problemowych<<. Krytyk filmowy musi dysponować pewną skalą relatywizmu, inaczej popada w zwadę z rzeczywistością, we frustrację z powodu niespełnienia życzeń i postulatów, z których nieopatrznie uczynił cel swojej działalności. Kino trzeba lubić zarówno w jego >>powyżej<<, jak i >>poniżej<< oficjalnej, konwencjonalnej kultury, a wtedy każde jego doświadczenie może stać się przedmiotem refleksji o bardzo rozmaitym charakterze."*

Takie uwagi, jak ta powyżej skłaniają do innego spojrzenia na filmu. Mniej zintelektualizowanego. Bardziej przyziemnego i czasami bezrefleksyjnego. Skłaniają się do zabawy kinem, czerpania z niego radości, a nie tylko dopatrywania się wartości, znaczeń i roztrząsania problemów społecznych lub politycznych, które to bierze niekiedy na warsztat. Pauline Kael zdaje się nawet mówić, że "kino - miejsce idealizacji naszych pragnień bądź naszego masochizmu - to iluzja, z którą lubimy się identyfikować i której nie poddajemy się do końca. >>Kino<<, a więc wszystkie filmy, gdyż pojęcie >>sztuki filmowej<< niekiedy wprost kłuci się z naszym instynktem widza, poszukującego rechotu, zabawy, przyjemności, zgrywy. Kino nam przywraca równowagę: jest magiczne."*

Nie da się Kael odmówić racji, że Kino jest magiczne. Ale także kino jako miejsce - w tekstach Kael - również wydaje się być magiczne. 

"(...) kiedy czujemy się pokonani, kiedy pragnęlibyśmy wrócić do domu i do wszystkiego, co sobą reprezentuje, nasz dom już nie istnieje. Ale są kina. (...) Dobry film może cię uwolnić od tępego lęku i beznadziejności, które tak często towarzyszą pójściu do kina; dzięki dobremu filmowi możesz znów poczuć, że żyjesz we wspólnocie, a nie sam, zagubiony w jeszcze jednym wielkim mieście. Dobre filmy sprawiają, że ci na czymś zależy, że znów wierzysz w jakieś możliwości. (...) Film nie musi być wielki - może być głupi i pusty, a jednak może sprawić radość dzięki czyjejś dobrej roli lub jednemu dobremu zdaniu dialogu. Grymas aktora, nieznaczny przewrotny gest, grube słowo - które ktoś rzuca z drwiąco niewinną miną - i oto znów świat nabiera trochę sensu. Kiedy siedzisz na sali sam i czujesz się straszliwie samotny, bo ludzie wokoło nie reagują tak jak ty, to wiesz, że muszą być inni ludzie, może w tym samym kinie lub w tym samym mieście, a z pewnością w innych kinach w innych miastach - teraz, w przeszłości lub w przyszłości - którzy czują to co ty. (...) Spotykamy ich oczywiście i od razu wzajemnie się rozpoznajemy, bo mniej mówimy o dobrych filmach niż o tym, co nas zachwyca w złych."*

Mógłbym tak jeszcze długo cytować, ponieważ książkę mam całą pozakreślaną i z własnymi dopiskami oraz notatkami, jednak dla tych, którzy kochają kino te kilka zdań powinno być wystarczającą zachętą do sięgnięcia po wybór esejów Pauline Kael. Jedyne nad czym można ubolewać, to fakt, że przez te niespełna cztery dekady nikt nie podjął się przetłumaczenia na polski żadnej innej książki tej fascynującej znawczyni dziesiątej muzy.

Moja ocena: 7/10 

*Pauline Kael, Co dzień w kinie, Warszawa 1978.

[202] Książka: "Kino Nowej Przygody" - Jerzy Szyłak (2011)

Dziś mógłbym was uraczyć recenzją kolejnej części serii "www" Marcina Ciszewskiego, jednak oszczędzę tego i wam i sobie. Pozostawię ten tekst w zanadrzu na jakiś inny czas a dziś zaprezentuję i polecę jednocześnie coś zupełnie z innej beczki. Kino Nowej Przygody sygnowane nazwiskiem Jerzego Szyłaka, to propozycja na dziś.

Jak zapewne wszyscy kinomani dobrze wiedzą kino nowej przygody to pojęcie wylansowane przez Jerzego Płażewskiego na łamach miesięcznika "Kino" w drugiej połowie lat 80. Odnosi się ono do nowych, na polskim gruncie, zjawisk filmowych, które w USA trafiły na ekrany kin niespełna 10 lat wcześniej dzięki Georgowi Lucasowi i Stephenowi Spielbergowi. Mowa tutaj oczywiście o Gwiezdnych wojnach i Bliskich spotkaniach trzeciego stopnia (oba z 1977 roku). Filmy te prezentowały nową jakość w kinie przygodowym (lub też ogólniej w kinie akcji dzięki czemu można do nich zaliczyć również filmy sensacyjne i kryminalne, fantastykę naukową i horror, romans podróżniczy, fantasy, opowieść płaszcza i szpady, kino katastroficzne oraz dramaty, a także komedie, filmy wojenne oraz kostiumowe). Filmy te zawierają "gwałtowne zwroty akcji, wartkie tempo wzajemnie napędzających się wydarzeń, mroczne tajemnice, raptowne zaskoczenia, wyjątkowe zbiegi okoliczności, straszliwe niebezpieczeństwa, sytuacje pozornie bez wyjścia, obrazy wstrząsające rozmachem, makabrą lub okrucieństwem, grozę, epatowanie egzotyką i co pewien czas szczyptę humoru"*. Są to również produkcje mające nieco ironiczny wydźwięk, co jednoznacznie wskazuje, że z pewnością należy je umieszczać w dziedzinie kina rozrywkowego a nie artystycznego. A podsumowując ten cały wywód jednym zdaniem - manifestem, którym podsumowali całe zjawisko jego inicjatorzy - "Chcieliśmy oglądać takie filmy, jakie sami kiedyś oglądaliśmy".

Książka składa się z dwóch części. W pierwszej z nich znalazło się 6 esejów opisujących omawiane zjawisko. Są to: "Kino Nowej Przygody - jego cechy i granice" Jerzego Szyłaka, "Fantasy w kinie nowej przygody" Katarzyny Kaczor, "Kino nowej przygody i gry wideo" Tomasza Pstrągowskiego, "System marketingowy Hollywood w latach 1977-2011" Marcina Adamczaka, "Topika religijna w nurcie fantastyczno-naukowym kina nowej przygody" Sebastiana Jakuba Konefała, "Animacja i kino nowej przygody" Pawła Sitkiewicza oraz "Polskie kino nowej przygody" Krzysztofa Kornackiego.

Na drugą część składa się leksykon filmów, które autorzy wyselekcjonowali i przyporządkowali do omawianego zjawiska zaczynając od wspomnianych już wcześniej Gwiezdnych wojnach a na Avatarze kończąc.   

Książka Kino Nowej Przygody to bardzo interesująca pozycja, która z pewnością przypadnie do gustu wszystkim tym, którzy kochają dokonania Spielberga i Lucasa (oraz wszystkie im pochodne). Będą się mogli dowiedzieć z niej wielu ciekawostek na temat omawianego zjawiska, jego wpływu na inne dziedziny filmowego rzemiosła (jak np. animację) oraz cały biznes rozrywkowy od gier wideo na licencjach merchandisingowych kończąc. A w samym leksykonie (który niestety zawiera również dokładny opis fabuły każdego z prezentowanych filmów, więc po lekturze poszczególnych tekstów nie można liczyć na to, że film nas czymś zaskoczy) można znaleźć wiele inspiracji do kolejnych filmowych seansów oraz dokładną (w większości przypadków, zawierającą także charakterystykę twórczości poszczególnych twórców) analizę wybranych filmów. 

Moja ocena: 8/10

* J. Płażewski, Czy "Nowa Przygoda" zdobędzie kino światowe, "Kino" 1990, nr 3.

[201] Książa: "www.ru2012.pl" - Marcin CIszewski (2011)

Dziś po raz kolejny (i nie ostatni w najbliższych dniach) chciałbym wam zaprezentować (bo nie wiem czy słowo zaproponować będzie tutaj na miejscu) fragment twórczości Marcina Ciszewskiego. Będzie to czwarty tom serii "WWW" pt.: www.ru2012.pl.

Dlaczego najpierw czwarty a dopiero później trzeci? Ano z tego prostego powodu, że w tomach 1, 2 i 4 mamy do czynienia z tymi samymi postaciami jako głównymi bohaterami opowiadanej historii. Pozostałe 2 tomy są spin-offami tej historii prezentującymi perypetie postaci drugoplanowych.

A o co chodzi tym razem? Wydawałoby się, że historia jest już w sumie zakończona. Nasi bohaterowie, po tym jak przez zupełny przypadek wzięli udział w powastaniu warszawskim, pod koniec powieści wrócili do swoich czasów, czyli do roku 2012 (postanowili powędrować w przyszłość o pięć lat w przód, ponieważ o tyle się postarzeli). Ostatnia scena przedstawia ich na lotnisku Okęcie jak kontemplują wreszcie znajomą sobie rzeczywistość. Jednak autor postanowił jeszcze raz wplątać ich w dziejową zawieruchę. Na lotniksu dochodzi do ataku terrorystycznego. A później jest jeszcze ciekawiej (albo gorzej). Porwanie członków rodziny, próba odnalezienia tajemniczej organizacji, która zgrandziła emiter i końcowa wielka batalia między trzema (czterema?) stronami, z których jedna jest z przeszłości a reszta z czasów współczesnych.

Powiem krótko, w tym tomie Ciszewski rozwija wątki fabularne niezwiązane z prowadzeniem walki zbrojnej (jest rok 2012, akcja dzieje się w Polsce, więc otwartego konfliktu brak), a jak już dobrze wiemy nie jest w tym najlepszy. Walk jest mało. Około 20, 25 procent całości w samej końcówce. Dużo jest wątków na poły kryminalnych, na poły sensacyjno-szpiegowskich. Niby nie jest to napisane najgorzej; zdecydowanie lepiej niż w części drugiej i na podobnym poziomie co w pierwszej jednak mimo wszystko czegoś brakuje, a czałość psuje sama końcówka. Autor postawił na pełen happy end przez co wystawił cierpliwość i zdrowy rozsąbek swoich czytelników na wielką próbę. Ocena tego tomu jest również całościową oceną tonów 1, 2 i 4.

Moja ocena 4/10

[200] Książka: "www.1944.waw.pl" - Marcin Ciszewski (2009)

Niespełna tydzień temu zaproponowałem Wam ciekawy pomysł i jego zdecydowanie gorsze wykonanie w debiucie literackim Marcina Ciszewskiego pt.: www.1939.com.pl. Dziś kolej na jego rozwinięcie, czyli drugą część cyklu "www", a mianowicie www.1944.waw.pl.

Z przykrością muszę stwierdzić, że jubileuszowa, dwusetna recenzja książki będzie dotyczyła ni mniej ni więcej, ale srogiego rozczarowania czytelniczego. O ile część pierwsza miała w sobie potencjał ciekawego pomysłu i kilku poprawnie, choć bardzo schematycznie naszkicowanych bohaterów, a kulały w niej jedynie wątki obyczajowe (w tym, całkowicie niepotrzebne wątki miłosne) oraz niektóre rozwiązania fabularne szczególnie w samej końcówce, o tyle część druga nie ma nam do zaproponowania już żadnej z powyższych zalet, a jedynie te same i kilka nowych wad.

Ale od początku. Fabuła jest nad wyraz prosta (a przynajmniej tak może się wydawać po przebrnięciu przez kilkadziesiąt początkowych stron). Masi bohaterowie, którzy po dwóch dniach walk w kampanii wrześniowej zawijają się przez Rumunię i Węgry (albo odwrotnie) do USA żyją sobie tam w (względnym) spokoju kolejne 5 lat. spotykamy ich kiedy są dobrze sytuowanymi mieszkańcami Austin w Teksasie (z pogrążonej w walkach Polski zabierają kosztowności warte kilka milionów dolarów...nie pytajcie...autor czasami przegina z nieprawdopodobieństwem niektórych wydarzeń). Godząc się z myślą, że już nie ma szansy na powrót do ich czasów (roku 2007) starają się ułożyć sobie życie w zastanej rzeczywistości. Pewnego dnia ich były dowódca - ppłk Jerzy Grobicki - informuje ich, że MDS (urządzenie, które pozwala na przenosiny w czasie) jest jednak sprawne, a on właśnie zakończył kompletowanie wszystkich niezbędnych komponentów potrzebnych, aby je uruchomić. Problem tylko w tym, że jest ono ukryte na terenie okupowanej Polski. Czterej przyjaciel - Grobicki, kapitan Jan "Johnny" Wieteska, kapitan Wojciech Kurcewicz oraz kapral nadterminowy Józef Galaś - postanawiają wrócić do kraju po sprzęt. Niestety, we wszystko wplątują się ich głupie żony - kpt. marines Nancy Grobicki oraz wiejska dziewczyna uratowana przez batalion we wrześniu '39 roku Rozalka (teraz już) Wieteska - a także rząd USA.

Jak sami się na pewno domyśliliście z tytułu tym razem Ciszewski wpakuje swoich bohaterów środek powstania warszawskiego. Tym razem jednak sposób w jaki to zrobi, czyli nakreślona konsekwencja zdarzeń będzie tak absurdalnie niedorzeczna (albo głupia, to zależy na którym etapie lektury jesteśmy, ponieważ w tych książkach z początku rzeczy wydają się z goła odmienne niż są w rzeczywistości), że aż boli. Nie ma też Ciszewski na tyle warsztatu, aby umiejętnie kreślić motywacje działań oraz pogłębionych portretów psychologicznych swoich bohaterów. Dobry jest jedynie w opisach prowadzonych walk zbrojnych, ale z nich samych nie da się skomponować żadnej historii. Tak więc mamy Gestapo, przesłuchania na Szucha, akcje odbicia zakładników i zdecydowanie mniej strzelania niż poprzednio, co - zabrzmi to absurdalnie - wcale nie wychodzi książce na dobre. 

www.1944.waw.pl jest drugą i jak do tej pory najgorszą z trzech (a tak naprawdę z pięciu, ponieważ autor pokusił się jeszcze o dwa spinn-offy tej historii) historii składających się na ten cykl. Wiem, bo www.2012.ru.pl bezwiednie przesłuchałem na samym początku, nie będąc świadomym, że jest ona zwieńczeniem serii. Na niekorzyść audiobooka przemawia również lektor - Andrzej Mastalerz(przepraszam za wcześniejszy błąd, nie wiem skąd mi się wzięło teamto nazwisko), który jest również najgorszym czytaczem serii, który sprawił, że po około 3 rozdziałach przerzuciłem się na IVONę. Do tego należy dodać słabą i miejscami niedorzeczną fabułę. Oraz nielogiczność posunięć, decyzji i motywacji dużej części bohaterów jakby iście wyjętych z seriali dla nastolatków. Również schematyczność opisów akcji i walk zbrojnych jest kliszą tego co niejednokrotnie widzieliśmy w filmach i serialach wojennych opowiadających o czasach II wojenny światowej. Autor postawił tym razem na szybkość pisania, a nie na jakość zaprezentowanej historii (książka ukazała się w niespełna 11 miesięcy po pierwszej części), co z pewnością nie było słusznym posunięciem. Jest to pozycja jedynie dla wytrwałych, wiernych fanów grafomańskich zdolności Ciszewskiego lub osób takich jak ja, którzy najpierw przeczytali ostatni tom i chcą wiedzieć jak do tego wszystkiego doszło.

Moja ocena: 3/10

[199] Książka: "www.1939.com.pl" - Marcin Ciszewski (2008)

Marcin Ciszewski to bardzo płodny autor. Przez 9 lat pisarskiej kariery zdążył opublikować 11 powieści. I choć jego książki w zdecydowanej większości obejmują literaturę na poły wojenną i szeroko pojętej sensacji to zdarzało mu się również wkraczać na tereny należące do gatunku kryminału (między innymi recenzowana przeze mnie powieść Kruger. Szakal). Dziś jednak chciałbym się przyjrzeć debiutowi literackiemu Ciszewskiego, a mianowicie www.1939.com.pl.

Pierwsze co ciśnie mi się pod palce, to uwaga, że był to świetny pomysł na książkę. Połączenie literatury wojenno-sensacyjnej z elementami science fiction, jest nie lada gratką, dla wszystkich, którzy lubią niebanalne rozwiązania fabularne. Bo jak inaczej zaklasyfikować opowieść, w której Pierwszy Batalion Rozpoznawczy Wojska Polskiego (wraz z grupą amerykańskich marines) przenosi się za pomocą najnowocześniejszego wojskowego cuda techniki (tzw. MDSa, czyli Mobile Defense System a po naszemu po prostu Mobilnego Systemu Obrony) z roku 2007 zamiast do Afganistanu A.D. 2007 do Polski roku Pańskiego 1939 (dokładnie 1 września 1939 roku). Żołnierze stają przed dylematem co robić. Czy uczestniczyć w walkach i odmienić znany z podręczników do historii przebieg konfliktu, czy spróbować naprawić usterkę , która przeniosła ich w tak niespodziewane i odległe od zamierzonego celu miejsce nie mieszając się w otwartą walkę z wrogim najeźdźcą? Jak to zwykle bywa decyzję podejmuje za nich samo życie, a wiedza na temat "usterki", którą zdobywają w trakcie rozwoju akcji jest jeszcze gorsza od najśmielszych przypuszczeń.

Mnie ten pomysł spodobał się od razu. Ciszewski bardzo dobrze poradził sobie również z początkowym nakreśleniem rysów charakterologicznych głównego bohatera - ppłk. Jerzego Grobickiego - oraz grupy jego najbliższych współpracowników. Nie jest również źle jeśli chodzi o opisy szeroko pojętych działań wojennych z taktyką i strategią prowadzenia oddziału podczas wtarć zbrojnych. Dokładna znajomość polskiego (i nie tylko) uzbrojenia jeszcze to wzbogaca i urozmaica. Autor radzi sobie również z poczuciem humoru, tego w książkach o wojsku nie może przecież zabraknąć, bo jak pokazał nam już Hasek (i wielu innych idąc za jego przykładem) wojsko absurdem stoi (choć tutaj jest on raczej sytuacyjny niż szwejkowski)! 

To by było mniej więcej tyle jeśli chodzi o samą fabułę i zalety. Jednak nie ma róży bez ognia jak głosi tytuł jednej z komedii Barei i Ciszewskiemu wiele rzeczy się nie udało tak jak to zapewne planował. Po pierwsze wątek miłosny i przeszłość głównego bohatera jest nie dość że nakreślona bardzo topornie (w tym pierwszym przypadku) to jeszcze bardzo mało prawdopodobnie (w tym drugim). Interakcje między bohaterami, te kiedy nie walczą, są toporne i bardzo grubo ciosane. Widać, że nie jest to najmocniejszy punkt twórczości pisarza i że zdecydowanie lepiej czuje się, kiedy jego bohaterowie są w ferworze walki lub rozmawiają ze sobą na tematy czysto wojskowe. Bardzo rozczarowuje również samo zakończenie. Ciszewski posługuje się tutaj - porównując sytuację do sfery filmowej - cięciem montażowym (używanym również w innych kluczowych momentach, a szczególnie w nadmiernie mnożonych wątkach miłosnych, z którymi nie radzi sobie zupełnie). Kiedy wydaje się, że bohaterowie są już w przysłowiowej czarnej dupie albo inaczej mówiąc fabuła zabrnęła w taki kąt, z którego ciężko będzie ją wyłuskać, autor przenosi się o kilka lat w przód twierdząc, że jakoś tam poszło, coś tam coś tam i teraz już są zupełnie gdzie indziej i jest git, bo zaraz będzie druga część. Trochę to psuje dobry efekt całości i zdecydowanie obniża ocenę końcową. 

Mimo jednak tych niedociągnięć i kilku potknięć technicznych uważam, że jest to przyzwoite czytadło, po które warto sięgną z tzw. ciekawości, a nóż się spodoba. 

Moja ocena: 5/10